გენმოდიფიცირებული საკვები: რა უნდა ვიცოდეთ

მრავალი საკვები რომელსაც ჩვენ მივირთმევთ, არის გენეტიკურად მოდიფიცირებული საკვები, რომელსაც გააჩნია შეცვლილი დნმ.

მისი ძირითადი მიზანია სხვადასხვა კულტურის დაცვა და მიუხედავად მრავალი კრიტიკისა, ისეთი ორგანიზაციები, როგორიცაა FDA და WHO, ამბობენ რომ ეს არის სრულიად უსაფრთხო ტიპის საკვები.

ამ სტატიაში გაიგებთ თუ რა არის გენმოდიფიცირებული საკვები და რა რისკებთანაა დაკავშირებული მისი მიღება.

რა არის გენმოდიფიცირებული საკვები

გენმოდიფიცირებული საკვები არის გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმი (GMO), რომლის გენეტიკური მასალა შეცვლილია ადამიანის ჩარევით. ეს შეიძლება იყოს მცენარე, ცხოველი ან მიკროორგანიზმი.

მისი შექმნის პროცესს გენური ინჟინერია ეწოდება. მეცნიერები ჯერ განსაზღვრავენ სასურველ თვისებას, მაგალითად, მავნებლებისადმი გამძლეობას.

შემდეგ ისინი პოულობენ ორგანიზმს, რომელსაც ეს თვისება აქვს, ქმნიან შესაბამისი გენის ასლს და გადააქვთ იმ ორგანიზმში, რომლის მოდიფიცირებაც სურთ.

პირველი გმო იყო არა მცენარე, არამედ ბაქტერია და ცხოველი. 1990-იან წლებში კი შეიქმნა გმო თესლები ისეთი კულტურებისთვის, როგორიცაა სოია, სიმინდი და კარტოფილი. ეს კულტურები გამძლეა მავნებლებისა და ჰერბიციდების მიმართ.

აშშ-ში შექმნილი გენმოდიფიცირებული საკვების უმეტესობა გამოიყენება ცხოველებისთვის. თუმცა, გმო პროდუქტები ასევე გვხვდება ბოსტნეულსა და ხილშიც.

მისი შექმნის მიზეზი

გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების შექმნის მთავარი მიზეზია მცენარეების გამძლეობის გაზრდა დაავადებებისა და ჰერბიციდების მიმართ, რაც ზრდის მოსავლიანობას და ამცირებს საკვების ფასებს. გმო-ს ასევე შეუძლია გააუმჯობესოს საკვების კვებითი ღირებულება.

დღეს გმო კულტურებს შორისაა ვაშლი, სიმინდი, ბადრიჯანი, ანანასი, კარტოფილი, სოია, გოგრა. ასევე, არსებობს გენმოდიფიცირებული ორაგული და ღორი.

გენმოდიფიცირებული საკვების ისტორია უკავშირდება კომპანია “მონსანტოს”, რომელმაც შექმნა სარეველას საწინააღმდეგო ჰერბიციდი “Roundup”. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრ ქვეყანაშია აკრძალული ან შეზღუდული, ის ფართოდ გამოიყენება აშშ-ში.

2016 წელს ამერიკულ ფერმებში 130 მილიონი კილოგრამი გლიფოსატი (Roundup-ის აქტიური ინგრედიენტი) გამოიყენეს. ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სასამართლო დავების მიუხედავად, პროგნოზით, ამ ინდუსტრიის ღირებულება 2024 წლისთვის 12 მილიარდ დოლარს მიაღწევს.

გმო-ს გავლენა გარემოზე

ადრეული პერიოდიდანვე, გარემოსდამცველები გვაფრთხილებდნენ გენმოდიფიცირებული მცენარეების უარყოფით გავლენაზე, რაც დღეს რეალობად იქცა.

• “სუპერსარეველები“: გმო ჰერბიციდ-რეზისტენტულ კულტურებთან ერთად კონკრეტული ჰერბიციდების გამოყენებამ გამოიწვია “სუპერსარეველების” ევოლუცია და გავრცელება. ეს არის სარეველები, რომლებსაც ჰერბიციდი ვეღარ ერევა. 1996 წლიდან სარეველების 57 სახეობა გახდა რეზისტენტული გლიფოსატის მიმართ.
• “სუპერმავნებლები“: ზოგიერთმა მწერმა განავითარა რეზისტენტობა გმო მავნებელ-რეზისტენტული კულტურების ტოქსინების მიმართ. ერთ-ერთ ქვეყანაში პირველი ასეთი შემთხვევა 2019 წლის მაისში დაფიქსირდა.
• დაბინძურება: გენმოდიფიცირებული მცენარეებით დაბინძურებას სერიოზული ეკოლოგიური, ეკონომიკური და სოციალური შედეგები აქვს. ამ კულტურებიდან გენების გავრცელება საფრთხეს უქმნის ველურ და სარეველას მონათესავე მცენარეებს, არა-გმო კულტურებსა და ორგანულ მეურნეობას.
• ბიომრავალფეროვნების დაკარგვა: ზოგიერთი გენმოდიფიცირებული კულტურის გამოყენებას შეიძლება ჰქონდეს უარყოფითი გავლენა ნიადაგისა და წყლის ეკოსისტემებზე. მაგალითად, გმო ჰერბიციდ-რეზისტენტული სიმინდისა და სოიას გავრცელებამ, რომლებიც ჰერბიციდებთან ერთად გამოიყენება, გაანადგურა მონარქი პეპლის ჰაბიტატის დიდი ნაწილი ჩრდილოეთ ამერიკაში.

გენმოდიფიცირებული საკვების უარყოფითი მხარეები

გენმოდიფიცირებული საკვებს ჰყავს როგორც მხარდამჭერები, ასევე, კრიტიკოსები. FDA, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია და სხვა სამეცნიერო დაწესებულებები აცხადებენ, რომ ბაზარზე არსებული გმო საკვები ისევე უსაფრთხოა, როგორც არამოდიფიცირებული პროდუქტები.

თუმცა, კრიტიკოსები გამოთქვამენ შეშფოთებას ალერგენების, ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტობის და ტოქსიკურობის შესაძლო რისკების გამო. ისინი ასევე მოითხოვენ უფრო გრძელვადიან კვლევებს, რადგან არსებული მტკიცებულებები ხშირად მხოლოდ რამდენიმე თვიან პერიოდს მოიცავს.

გმო კულტურების მოყვანისას ხშირად გამოიყენება ჰერბიციდი გლიფოსატი, რომელიც შეიძლება დიდი რაოდენობით დაგროვდეს მცენარეებში. ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ჰერბიციდებით დამუშავებულმა და გენეტიკურად მოდიფიცირებულმა მცენარეებმა შეიძლება გამოიწვიოს ტოქსინების დაგროვება საკვებში, რაც პოტენციურად საზიანოა ჯანმრთელობისთვის.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ გენმოდიფიცირებული საკვების მოხმარება არ ცვლის მომხმარებლის დნმ-ს და არ ხდის მას გენეტიკურად მოდიფიცირებულს. ამჟამად, გმო საკვები არ არის უფრო ჯანსაღი, ვიდრე მისი არამოდიფიცირებული ანალოგები, თუმცა მომავალში ეს შეიძლება შეიცვალოს.

მაგალითად, შესაძლებელია შეიქმნას გმო პროდუქტები, რომლებიდანაც ამოღებული იქნება ალერგენები. საბოლოო ჯამში, ასეთი საკვების საკითხი რჩება კომპლექსურ და საკამათო თემად, რომელიც საჭიროებს შემდგომ კვლევასა და დისკუსიას.

შეჯამება

გენმოდიფიცირებული საკვები რჩება თანამედროვე სოფლის მეურნეობისა და კვების ინდუსტრიის მნიშვნელოვან, მაგრამ საკამათო ნაწილად. მიუხედავად იმისა, რომ მას მოაქვს სარგებელი, როგორიცაა მოსავლიანობის ზრდა, არსებობს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საფრთხეები. ამიტომაც, მნიშვნელოვანია კვლევების გაგრძელება, რათა უკეთ გავიგოთ მათი როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი მხარეები.